پژوهشکده غدد درون ریز و متابولیسم

در نوشتار زیر با این مطالب آشنا خواهید شد :

• سندرم تخمدان پلی کیستیک یا PCOS چیست ؟
• علائم رایج در PCOS
• رخداد PCOS
• چه عواملی بر PCOSتاثیر می گذارد؟
• جنبه های ژنتیکی در PCOS
• ژن های دخیل در ایجاد PCOS
• نقش آزمایش ژنتیک در جلوگیری از PCOS

تعریف PCOS:

PCOS  یا سندرم تخمدان پلی‌کیستیک یک اختلال هورمونی است که در زنان در دوران باروری رخ می‌دهد. در این بیماری، تخمدان‌ها، تولید بیش از حد هورمون‌های مردانه می‌کنند و کیست‌های کوچکی در آن‌ها تشکیل می‌شود. این موجب می‌شود که چرخه قاعدگی نامنظم یا عدم تخمک‌گذاری شود و باروری را کاهش دهد.  به عبارتی دیگر، PCOS وضعیتی است که باعث عدم تعادل هورمونی، پریودهای نامنظم، سطح آندروژن اضافی (مانند تستوسترون و دی‌هیدروتستوسترون) و کیست در تخمدان ها می شود. این می تواند بر باروری، متابولیسم، پوست، مو و سایر جنبه های سلامت تاثیر بگذارد.

علائم رایج در PCOS

علائم مرتبط با پوست، مو و بدن:

• ریزش موی مردانه (آلوپسی): به دلیل افزایش میزان هورمون‌های مردانه یا آندروژن، موها در پوست سر نازک‌تر شده و دچار ریزش می‌شوند
• رویش موی زائد به ویژه در صورت: ۷۰ درصد از زنانی که به سندروم تخمدان پلی کیستیک مبتلا هستند، از رشد موی زائد در صورت و بدن (در ناحیه پشت، شکم و سینه) رنج می‌برند. به رشد موی زائد، هیرسوتیسم (Hirsutism) گفته می‌شود
• آکنه: ترشح آندروژن‌ها یا هورمون‌های مردانه باعث افزایش چربی در سطح پوست شده و منجر به بروز آکنه در صورت، گردن و نواحی فوقانی پشت بدن می‌شود
• تیرگی پوست یا افزایش تعداد زائده‌های گوشتی یا منگوله‌های پوستی (Skin tag) در ناحیه گردن و زیر بغل
• افزایش وزن: ۸۰ درصد از زنان مبتلا به سندروم تخمدان پلی کیستیک مبتلا به افزایش وزن هستند

علائم مرتبط با وضعیت ذهنی و عاطفی:

• تغییرات خلق و خو
• خستگی و افسردگی
• استرس و نگرانی
• عزت نفس پایین
• نارضایتی از وضعیت ظاهری

سایر مشکلات مرتبط:

• قاعدگی های نامنظم، سنگین، طولانی، متناوب، غیرقابل پیش بینی یا عدم قاعدگی
• مشکلات تنفسی در حین خواب
• افزایش خطر ابتلا به دیابت
• چالش‌های سلامت جنسی
• افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی

رخداد PCOS

این بیماری تقریباً ۱۰ درصد زنان را در سن باروری تحت تأثیر قرار می‌دهد. این یکی از شایع‌ترین علل ناباروری است. شیوع این بیماری بسته به قومیت و منطقه متفاوت است و برخی گروه‌ها ممکن است عوارض بیشتری نسبت به سایرین تجربه کنند. این رخداد بستگی به شاخص‌های تشخیصی دارد که از آن‌ها استفاده می‌شود. بر اساس شاخص‌های روتردام، که شایع‌ترین شاخص‌ها هستند، باید حداقل دو مورد از سه مورد زیر را داشته باشید:

• کیست‌های تخمدانی در سونوگرافی
• سطح بالای هورمون‌های مردانه در خون یا علائم بالینی آن
• اختلال در قاعدگی یا تخمک‌گذاری

بر اساس این شاخص‌ها، بین ۵ تا ۱۰ درصد زنان در دوران باروری مبتلا به PCOS هستند. 

چه عواملی بر PCOSتاثیر می گذارد؟

علت دقیق PCOS ناشناخته است، اما احتمالاً تحت تأثیر ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی است. برخی از عواملی که ممکن است خطر ابتلا به PCOS را افزایش دهند عبارتند از:

- ژنتیک) سابقه خانوادگی(: اگر خانواده‌ای داشته باشید که به PCOS مبتلا بوده‌اند، احتمال ابتلا به آن برای شما بیشتر است.

- مقاومت به انسولین(دیابت نوع2)  : اگر سلول‌های بدن شما نتوانند به درستی از انسولین استفاده کنند، سطح انسولین در خون شما افزایش می‌یابد و این می‌تواند تخمدان‌ها را تحریک کند که هورمون‌های مردانه بیشتری تولید کنند.

- التهاب: اگر بدن شما دچار التهاب باشد، می‌تواند سیستم ایمنی را فعال کند و این می‌تواند باعث افزایش هورمون‌های مردانه شود.

- اضافه وزن: اگر اضافه وزن داشته باشید، می‌تواند مقاومت به انسولین و التهاب را افزایش دهد و همچنین می‌تواند تولید استروژن را کاهش دهد. این عوامل می‌توانند PCOS را تشدید کنند.

جنبه های ژنتیکی در PCOS

ژنتیک یکی از عوامل مهم در بروز PCOS است. برخی از ژن‌ها می‌توانند مسئول، تنظیم هورمون‌ها، تخمک‌گذاری، مقاومت به انسولین و پاسخ به التهاب و متابولیسم لیپیدها باشند. اگر این ژن‌ها دچار تغییر یا اختلال شوند، می‌توانند PCOS را ایجاد یا تشدید کنند.

ژن های دخیل در ایجاد PCOS

• ژن‌های مربوط به تولید هورمون‌های مردانه

این ژن‌ها کد کننده آنزیم‌هایی هستند که در مسیر بیوسنتز هورمون‌های استروئیدی نقش دارند. این هورمون‌ها شامل آندروژن‌ها (مانند تستوسترون و دی‌هیدروتستوسترون) و استروژن‌ها (مانند استرادیول و استرون) هستند. این هورمون‌ها در تنظیم توسعه و عملکرد اندام‌های جنسی، رشد موهای بدن، توزیع چربی، ترکیب بدن، قدرت عضلانی، رفتار جنسی و خلق و خو تأثیرگذار هستند. این ژن‌ها در تخمدان‌ها، بیضه‌ها، غدد فوق کلیوی و بافت‌های هدف این هورمون‌ها بیان می‌شوند.

اختلال در این ژن‌ها می‌تواند منجر به بیماری‌هایی مانند PCOS، هیپرپلازی فوق کلیوی مادرزادی (CAH)، ناهنجاری‌های جنسی تولدی (DSD)، ناباروری، سرطان‌های جنسی و اختلالات خلق و خو شود.

• ژن‌های مربوط به تنظیم انسولین و قند خون

این ژن‌ها کد کننده پروتئین‌هایی هستند که در مسیرهای سیگنال‌دهنده انسولین و گلوکاگون نقش دارند. انسولین و گلوکاگون دو هورمون اصلی هستند که سطح قند خون را تنظیم می‌کنند. انسولین توسط سلول‌های بتای پانکراس ترشح می‌شود و باعث کاهش قند خون می‌شود. گلوکاگون توسط سلول‌های آلفای پانکراس ترشح می‌شود و باعث افزایش قند خون می‌شود. این دو هورمون با اتصال به گیرنده‌های خود روی سلول‌های هدف، فعالیت آنزیم‌ها و ژن‌هایی را تغییر می‌دهند که در متابولیسم گلوکز، چربی و پروتئین دخیل هستند. این ژن‌ها در پانکراس، کبد، بافت چربی، عضله و دیگر بافت‌ها بیان می‌شوند.

اختلال در این ژن‌ها می‌تواند منجر به بیماری‌هایی مانند دیابت نوع ۱، دیابت نوع ۲، سندرم مقاومت به انسولین، اضافه وزن، چاقی، سندرم متابولیک، سرطان‌های مرتبط با انسولین و اختلالات قلبی و عروقی شود.

• ژن‌های مربوط به تخمک‌گذاری و تکامل فولیکول

این ژن‌ها کد کننده هورمون‌ها و گیرنده‌هایی هستند که در فرآیند تخمک‌گذاری و تکامل فولیکول تخمدان نقش دارند. تخمک‌گذاری فرآیندی است که در آن یک تخمک رسیده از تخمدان زنان آزاد می‌شود. تکامل فولیکول فرآیندی است که در آن فولیکول‌های تخمدان از مرحله اولیه تا مرحله پیشرفته رشد و بلوغ می‌یابند. هورمون‌ها و گیرنده‌ها با تنظیم ترشح و اثر همدیگر، تعادل بین رشد و تخریب فولیکول‌ها را حفظ می‌کنند. این ژن‌ها در تخمدان‌ها، هیپوفیز، هیپوتالاموس و دیگر بافت‌ها بیان می‌شوند.

اختلال در این ژن‌ها می‌تواند منجر به بیماری‌هایی مانند ناباروری، PCOS شود.

• ژن‌های مربوط به التهاب

این ژن‌ها کد کننده پروتئین‌هایی هستند که در پاسخ به عوامل آسیب‌زا یا تحریک‌کننده التهاب نقش دارند. التهاب یک واکنش دفاعی بدن است که باعث تغییرات در جریان خون، افزایش دما، تورم، درد و تحریک سیستم ایمنی می‌شود. این پروتئین‌ها با اتصال به گیرنده‌های خود روی سلول‌های هدف، فعالیت آنزیم‌ها و ژن‌هایی را تغییر می‌دهند که در مسیرهای سیگنال‌دهنده، آپوپتوز، پروتئولیز، اکسایش و آنتی‌اکسیدان دخیل هستند. این ژن‌ها در تمام بافت‌ها، به خصوص در سلول‌های ایمنی، کبد، چربی و تخمدان‌ها بیان می‌شوند.

اختلال در این ژن‌ها می‌تواند منجر به بیماری‌هایی مانند التهاب مزمن، آترواسکلروز، سرطان، اختلالات خونی، اختلالات مفصلی، اختلالات عصبی و اختلالات قلبی و عروقی شود. در مورد PCOS، اختلال در این ژن‌ها می‌تواند باعث افزایش سطح پروتئین‌های التهابی در خون شود که می‌تواند تولید آندروژن‌ها را تحریک کند و علائمی مانند افزایش وزن، چاقی، دیابت، سندرم متابولیک و بیماری‌های قلبی و عروقی را تشدید کند.

نقش آزمایش ژنتیک در جلوگیری از PCOS

• آزمایش ژنتیک می‌تواند به شناسایی ژن‌هایی که در ارتباط با PCOS هستند کمک کند. این می‌تواند به تشخیص زودهنگام PCOS یا ارزیابی خطر ابتلا به آن در زنانی که سابقه خانوادگی دارند منجر شود. همچنین می‌تواند به انتخاب روش‌های درمانی مناسب برای هر فرد کمک کند. با این حال، آزمایش ژنتیک تنها یکی از عوامل موثر در PCOS است و نمی‌تواند به تنهایی علت یا نتیجه آن را تعیین کند.
• آزمایش ژنتیکی ممکن است به شناسایی برخی از زنانی که در معرض خطر ابتلا به PCOS هستند کمک کند، اما نمی تواند PCOS را تشخیص دهد یا بهترین درمان را برای هر فرد تعیین کند.

 

گردآورندگان: دکترفرزانه السادات متفقی، دکتر فهیمه رمضانی تهرانی

 

 

منابع

 

Polycystic ovary syndrome (PCOS) - Symptoms and causes. https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/pcos/symptoms-causes/syc-20353439.

Polycystic ovary syndrome - World Health Organization (WHO). https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/polycystic-ovary-syndrome

Polycystic Ovary Syndrome (PCOS) - WebMD. https://www.webmd.com/women/what-is-pcos

Polycystic Ovary Syndrome (PCOS) - NICHD - Eunice Kennedy Shriver .... https://www.nichd.nih.gov/health/topics/factsheets/pcos

Polycystic ovary syndrome | Office on Women's Health. https://www.womenshealth.gov/a-z-topics/polycystic-ovary-syndrome

Diamanti-Kandarakis, E., Kandarakis, H. & Legro, R.S. The role of genes and environment in the etiology of PCOS

Panda PK, Rane R, Ravichandran R, Singh S, Panchal H. Genetics of PCOS: A systematic bioinformatics approach to unveil the proteins responsible for PCOS. Genomics data. 2016 Jun 1;8:52-60

Tehrani FR, Behboudi-Gandevani S. Polycystic Ovary Syndrome [Internet]. Contemporary Gynecologic Practice. InTech; 2015

March WA, Moore VM, Willson KJ, Phillips DI, Norman RJ, Davies MJ. The prevalence of polycystic ovary syndrome in a community sample assessed under contrasting diagnostic criteria. Hum Reprod. 2010 Feb;25(2):544-51. doi: 10.1093/humrep/dep399. Epub 2009 Nov 12. PMID: 19910321

Speca S, Napolitano C, Tagliaferri G. The pathogenetic enigma of polycystic ovary syndrome. J Ultrasound. 2007 Dec;10(4):153-60. doi: 10.1016/j.jus.2007.09.006. Epub 2007 Oct 22. PMID: 23396998; PMCID: PMC3553224

Marshall JC, Dunaif A. Should all women with PCOS be treated for insulin resistance? Fertil Steril. 2012 Jan;97(1):18-22. doi: 10.1016/j.fertnstert.2011.11.036. PMID: 22192137; PMCID: PMC3277302

González F. Inflammation in Polycystic Ovary Syndrome: underpinning of insulin resistance and ovarian dysfunction. Steroids. 2012 Mar 10;77(4):300-5. doi: 10.1016/j.steroids.2011.12.003. Epub 2011 Dec 8. PMID: 22178787; PMCID: PMC3309040