اندومتریوز و چاقی: بررسی تعاملات هورمونی، التهابی و بالینی
اندومتریوز و چاقی: بررسی تعاملات هورمونی، التهابی و بالینی
در نوشتار زیر با این مطالب آشنا خواهید شد :
- فیزیولوژی و پاتوفیزیولوژی اندومتریوز
- چاقی: اثرات هورمونی و متابولیک
- آیا چاقی ریسک اندومتریوز را افزایش میدهد؟
- اندومتریوز و ترکیب بدنی
- پاسخ به درمان در زنان چاق مبتلا به اندومتریوز
- رویکردهای تغذیهای و سبک زندگی
- توصیههای بالینی
اندومتریوز (Endometriosis) یک بیماری التهابی مزمن وابسته به استروژن است که در آن بافت مشابه آندومتر (پوشش داخلی رحم) خارج از حفره رحم رشد میکند. این بیماری حدود ۱۰٪ از زنان در سنین باروری را درگیر میکند و یکی از علل شایع درد لگنی مزمن و ناباروری محسوب میشود.
چاقی (Obesity) نیز یک وضعیت پیچیده متابولیکی و هورمونی است که با تجمع بیش از حد چربی در بدن شناخته میشود و عوارض متعددی بر سلامت عمومی و باروری دارد. ارتباط میان اندومتریوز و چاقی در سالهای اخیر توجه زیادی را به خود جلب کرده و مطالعات بسیاری سعی در بررسی تأثیرات متقابل این دو وضعیت داشتهاند. در این مقاله به بررسی رابطهی چندوجهی میان اندومتریوز و چاقی پرداخته میشود
.
فیزیولوژی و پاتوفیزیولوژی اندومتریوز
در حالت طبیعی، بافت آندومتر فقط داخل حفره رحم قرار دارد. در زنان مبتلا به اندومتریوز، این بافت در مکانهایی مانند تخمدانها، صفاق، لولههای رحمی، مثانه، روده و حتی دیافراگم دیده میشود. این بافتهای نابجا به سیکل قاعدگی پاسخ داده، رشد کرده و ریزش میکنند که منجر به التهاب، تشکیل چسبندگی، کیستهای تخمدانی (اندومتریوما) و درد مزمن میشود.علت اندومتریوز هنوز به طور کامل شناخته نشده است، اما نظریههای مختلفی از جمله قاعدگی رتروگراد (بازگشت خون قاعدگی به لگن)، متاپلازی سلولی، انتقال لنفاوی و ایمنی ناقص مطرح شدهاند.
چاقی: اثرات هورمونی و متابولیک
چاقی نه تنها یک عامل خطر برای بیماریهای قلبی، دیابت و سرطان است، بلکه تأثیرات زیادی بر عملکرد سیستم تولیدمثل دارد. بافت چربی، به ویژه چربی احشایی، منبع تولید استروژن از طریق آنزیم آروماتاز است که آندروژنها را به استروژن تبدیل میکند. افزایش استروژن ناشی از چاقی میتواند به رشد و پایداری ضایعات اندومتریوزی کمک کند. علاوه بر آن، چاقی با افزایش مقاومت به انسولین، استرس اکسیداتیو، التهاب سیستمیک و تغییرات در سیتوکینها همراه است که همگی در پاتوفیزیولوژی اندومتریوز نقش دارند.
آیا چاقی ریسک اندومتریوز را افزایش میدهد؟
بر خلاف انتظار، مطالعات متعدد نشان دادهاند که شیوع اندومتریوز در زنان لاغر بیشتر از زنان چاق است. یکی از توضیحات این یافته این است که زنان چاق بیشتر به اختلالات تخمکگذاری مبتلا هستند که در نتیجه کمتر دچار قاعدگیهای منظم و برگشتی میشوند، و بنابراین خطر ورود بافت اندومتر به لگن از طریق لولههای رحمی کاهش مییابد (تئوری قاعدگی رتروگراد). با این حال، در زنان چاقی که اندومتریوز دارند، ممکن است شدت علائم، بهویژه درد و التهاب، بیشتر باشد.
اندومتریوز و ترکیب بدنی
در کنار BMI، نوع چاقی نیز مهم است. چاقی مرکزی (شکم و احشایی) نسبت به چاقی محیطی اثرات متابولیکی مخربتری دارد. پژوهشها نشان دادهاند که افزایش نسبت دور کمر به لگن (WHR) ممکن است با شدت بیشتر علائم اندومتریوز همراه باشد.
همچنین، اندومتریوز خود میتواند باعث کاهش فعالیت فیزیکی به دلیل درد مزمن شود و در نتیجه منجر به افزایش وزن در طول زمان گردد. بنابراین، رابطهای دوطرفه بین چاقی و اندومتریوز وجود دارد.
نتایج یک مطالعه جدید مبتنی بر جمعیت طولانی مدت، انجام شده در مرکز تحقیقات آندوکرینولوژی تولیدمثل
نتایج یک مطالعه جدید مبتنی بر جمعیت طولانی مدت که توسط تیم تحقیقاتی مرکز تحقیقات آندوکرینولوژی تولیدمثل انجام شده است نشان داد که برخی شاخصهای چاقی شکمی (مانند دور کمر، چربی احشایی و گردی بدن) میتوانند خطر ابتلا به اندومتریوز را افزایش دهند. اما شاخصهای عمومی مانند BMI یا وزن کلی بدن، بهتنهایی شاخص معناداری برای پیشبینی ابتلا نیستند. بنابراین توزیع چربی در بدن (بهویژه در ناحیه شکمی) مهمتر از وزن کلی در ارزیابی خطر ابتلا به اندومتریوز است.
پاسخ به درمان در زنان چاق مبتلا به اندومتریوز
مطالعات نشان دادهاند که زنان چاق ممکن است پاسخ ضعیفتری به درمانهای اندومتریوز نشان دهند.
دلایل احتمالی شامل:
اثر کاهشی چاقی بر اثرگذاری داروهای ضدهورمونی (مانند GnRH آگونیستها)
افزایش ریسک عوارض جراحی و دشواریهای تکنیکی در حین لاپاراسکوپی
پاسخ ضعیفتر به IVF و درمان ناباروری در زنان چاق مبتلا به اندومتریوز
بنابراین، مدیریت وزن ممکن است جزئی کلیدی از درمان این بیماران باشد.
رویکردهای تغذیهای و سبک زندگی
تغذیه سالم و فعالیت بدنی نه تنها در کنترل وزن بلکه در کاهش التهاب سیستمیک مؤثر هستند. رژیم غذایی مدیترانهای، که سرشار از آنتیاکسیدانها، اسیدهای چرب امگا-۳ و فیبر است، میتواند علائم اندومتریوز را کاهش دهد. ترکیبی از ورزش هوازی، تمرینات مقاومتی، و مداخلات روانی مانند یوگا و مدیتیشن در بهبود کیفیت زندگی زنان مبتلا به اندومتریوز، بهویژه در افراد با اضافهوزن، موثر گزارش شده است..
توصیههای بالینی
اگرچه چاقی بهطور مستقیم عامل خطر قطعی برای اندومتریوز شناخته نشده است، اما از آنجا که با افزایش التهاب سیستمیک و تغییرات هورمونی همراه است، میتواند وضعیت بیماری را تشدید کند. بنابراین، حفظ وزن در محدوده نرمال، رژیم غذایی سالم، فعالیت بدنی منظم و کنترل متابولیک میتواند در مدیریت علائم اندومتریوز مؤثر باشد.
منابع
- Parazzini F, Esposito G, Tozzi L, Noli S, Bianchi S. Epidemiology of endometriosis and its comorbidities.Eur J Obstet Gynecol Reprod Biol. 2017;209:3-7.
- Shah DK, Missmer SA, Berry KF, Cramer DW, Barbieri RL. Effect of body mass index on risk of endometriosis in women with infertility.Fertil Steril. 2010;93(3):862-867.
- Viganò P, Parazzini F, Somigliana E, Vercellini P. Endometriosis: Epidemiology and aetiological factors.Best Pract Res Clin Obstet Gynaecol. 2004;18(2):177-200.
- Hsu AL, Khachikyan I, Stratton P. Inflammation and endometriosis.Semin Reprod Med. 2015;33(4):316-325.
- Lebovic DI, Mueller MD, Taylor RN. Immunobiology of endometriosis.Fertil Steril. 2001;75(1):1-10.
- Missmer SA, Hankinson SE, Spiegelman D, Barbieri RL, Michels KB, Hunter DJ. Reproductive history and endometriosis among premenopausal women. Obstet Gynecol. 2004;104(5 Pt 1):965-974.
- Saei Ghare Naz M, Mousavi M, Amirshekari S, Nakhoda K, Noori Ardebili S, Azizi F et al. The Role of Obesity in Increasing the Risk of Endometriosis in Women: A Population-based Study. Iranian Journal of Endocrinology and Metabolism 2025; 27 (1) :1-9
گردآورندگان: مهبانو فرهادی آذر، دکتر فهیمه رمضانی تهرانی
نظر