پژوهشکده علوم غدد درون ریز و متابولیسم

 

ارتباط عوامل باروری و اختلالات متابولیک

 

در نوشتار زیر با این مطالب آشنا خواهید شد :  

• تغییرات هورمونی و آغاز قاعدگی
• تغییرات متابولیک در دوران یائسگی
• شیردهی و اثرات مثبت آن بر متابولیسم
• روش‌های پیشگیری از بارداری و اثرات متابولیکی

 

سلامت باروری در طول زندگی زنان تحت تأثیر مجموعه‌ای از عوامل زیستی و هورمونی قرار دارد. این عوامل شامل  قاعدگی، دوران یائسگی ، دوره‌های شیردهی و استفاده از روش‌های پیشگیری از بارداری هستند. هر یک از این مراحل با تغییرات هورمونی همراهند که می‌توانند بر سوخت‌وساز بدن اثر بگذارند و زمینه‌ساز اختلالات متابولیک شوند.

تغییرات هورمونی و آغاز قاعدگی

شروع قاعدگی در دوران نوجوانی نشانه ورود بدن به مرحله‌ای تازه از فعالیت هورمونی است. اگر این اتفاق خیلی زود یا خیلی دیر رخ دهد، می‌تواند نشانه‌ای از تغییرات متابولیکی باشد. مطالعات نشان داده‌اند که منارک زودرس با افزایش خطر چاقی، دیابت نوع ۲ و بیماری‌های قلبی در بزرگسالی ارتباط دارد. دلیل این موضوع آن است که تغییرات هورمونی در این سنین حساس، بر نحوه ذخیره چربی و حساسیت بدن به انسولین اثر می‌گذارد.

تغییرات متابولیک در دوران یائسگی

با ورود به دوران یائسگی، سطح هورمون استروژن کاهش می‌یابد. این کاهش باعث تغییر در توزیع چربی بدن و افزایش چربی شکمی می‌شود. چربی شکمی یکی از عوامل اصلی بروز سندرم متابولیک است که شامل فشار خون بالا، افزایش قند خون، اختلال در چربی خون و کاهش کلسترول خوب (HDL) می‌شود. در نتیجه، زنان در دوران یائسگی بیشتر در معرض دیابت نوع ۲ و بیماری‌های قلبی قرار می‌گیرند. علاوه بر این، کاهش استروژن بر تراکم استخوان اثر گذاشته و خطر پوکی استخوان را افزایش می‌دهد.

شیردهی و اثرات مثبت آن بر متابولیسم

شیردهی علاوه بر فواید فراوان برای نوزاد، برای مادر نیز اثرات متابولیکی مثبت دارد. زنانی که مدت طولانی‌تری شیردهی می‌کنند، کمتر در معرض چاقی و دیابت قرار می‌گیرند. این دوره با تغییرات هورمونی خاصی همراه است که می‌تواند به تنظیم بهتر متابولیسم بدن کمک کند. همچنین شیردهی با ایجاد آمنوره (قطع موقت قاعدگی) می‌تواند به‌طور طبیعی برای مدتی از بارداری جلوگیری کند، هرچند این روش محدودیت‌هایی دارد و همیشه قابل اعتماد نیست.

روش‌های پیشگیری از بارداری و اثرات متابولیکی

روش‌های پیشگیری از بارداری نیز بسته به نوعشان اثرات متفاوتی بر متابولیسم دارند. روش‌های هورمونی مانند قرص‌های ضدبارداری ممکن است تغییراتی در وزن بدن، مقاومت به انسولین یا پروفایل چربی خون ایجاد کنند. البته این تغییرات در همه زنان یکسان نیست و به عوامل فردی مانند ژنتیک، سبک زندگی و وضعیت سلامت عمومی بستگی دارد.

نتیجه گیری

عوامل باروری در طول زندگی زنان، از آغاز قاعدگی تا یائسگی،  شیردهی و روش‌های پیشگیری از بارداری، همگی با تغییرات هورمونی همراه می باشند که می‌توانند بر سلامت متابولیک اثر بگذارند. این تغییرات گاهی خطر ابتلا به دیابت، چاقی و بیماری‌های قلبی را افزایش می‌دهند و گاهی اثرات محافظتی دارند. توجه به تغذیه سالم، فعالیت بدنی منظم، کنترل وزن و پیگیری منظم وضعیت سلامت در این دوره‌ها بهترین راه برای کاهش خطر اختلالات متابولیک و حفظ کیفیت زندگی است.

 

 گردآورندگان:    دکتر مریم فرهمند، دکتر فهیمه رمضانی تهرانی

 

: منابع

 

.1Azizi F, Ramezani Tehrani F, Ramezani Tehrani F, Behboudi-Gandevani S, Rostami Dovom M, Farahmand M, et al. Reproductive Assessment: Findings from 20 Years of the Tehran Lipid and Glucose Study.PLoS One. 2018;16(4 Suppl):e84786. eng. [PubMed ID:30584446]. [PubMed Central ID:Pmc6424482 Pmc6289318]. https://doi.org/10.1371/journal.pone.021406710.5812/ijem.84786.

.2 Farahmand M, Ramezani Tehrani F, Azizi F. Whether age of menarche is influenced by body mass index and lipoproteins profile? a retrospective study.Iran J Reprod Med. 2012;10(4):337-42. eng. [PubMed ID:25246895]. [PubMed Central ID:Pmc4165951].

.3Farahmand M, Tehrani FR, Dovom MR, Azizi F. Menarcheal Age and Risk of Type 2 Diabetes: A Community-Based Cohort Study.J Clin Res Pediatr Endocrinol. 2017;9(2):156-62. eng. [PubMed ID:27840328]. [PubMed Central ID:Pmc5463289]. https://doi.org/10.1016/j.srhc.2017.04.00310.4274/jcrpe.3370.

.4Farahmand M, Ramezani Tehrani F, Behboudi Gandevani S, Azizi F. Is There any Association between Age at Menarche and Risk of Metabolic Syndrome? The Tehran Lipid & Glucose Study.Arch Iran Med. 2019;22(9):495-500. eng. [PubMed ID:31679370]. https://doi.org/10.1186/s12884-019-2578-y.

.5Farahmand M, Ramezani Tehrani F, Simbar M, Mehrabi Y, Khalili D, Azizi F. Does metabolic syndrome or its components differ in naturally and surgically menopausal women?Climacteric. 2014;17(4):348-55. eng. [PubMed ID:24188285]. https://doi.org/10.3109/13697137.2013.856400.

.6Farahmand M, Bahri Khomamid M, Rahmati M, Azizi F, Ramezani Tehrani F. Aging and changes in adiposity indices: the impact of menopause. 2022;45(1):69-77. [PubMed ID:34255310]. https://doi.org/10.1016/j.maturitas.2021.11.00110.1007/s40618-021-01616-2.

.7Farahmand M, Rahmati M, Azizi F, Gandevani SB, Tehrani FR. The Impact of Endogenous Estrogen Exposure Duration on Fracture Incidence: a Longitudinal Cohort Study.Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism. 2022;107(8):E3321-E9. https://doi.org/10.1210/clinem/dgac248.

.8Farahmand M, Mousavi M, Momenan AA, Azizi F, Ramezani Tehrani F. The association between arterial hypertension and menarcheal age.Menopause. 2023;174:14-22. eng. [PubMed ID:37210759]. https://doi.org/10.1097/gme.000000000000221310.1016/j.maturitas.2023.04.016.

.9 Farahmand M, Ramezani Tehrani F, Bahri Khomami M, Azizi F. Adverse Cardiometabolic Effect in Bilateral/Unilateral Oophorectomy Versus Natural Menopause: Results of Over a Decade Follow-up Among Iranian Women.Arch Iran Med. 2017;20(12):734-9. eng. [PubMed ID:29664312]. https://doi.org/10.5812/ijem.84772.

.10Tehrani FR, Behboudi-Gandevani S, Dovom MR, Farahmand M, Minooee S, Noroozzadeh M, et al. Reproductive assessment: Findings from 20 years of the Tehran Lipid and Glucose Study.International Journal of Endocrinology andMetabolism. 2018;16. https://doi.org/10.5812/ijem.84786.

.11Farahmand M, Rahmati M, Azizi F, Ramezani Tehrani F. Lactation duration and lifetime progression to metabolic syndrome in women according to their history of gestational diabetes: a prospective longitudinal community-based cohort study.J Transl Med. 2023;21(1):177. eng. [PubMed ID:36879241]. [PubMed Central ID:Pmc9987076]. https://doi.org/10.1016/j.maturitas.2023.04.01610.1186/s12967-023-04005-w.