یائسگی و نارسایی زودرس تخمدان
یائسگی در زنان، بخشی طبیعی از زندگی است که همه آن را تجربه میکنند. در مقاله پیش رو، برای آگاهی بیشتر نسبت به تغییرات دوران یائسگی و مدیریت علائم آن به پرسش‌های رایج درباره یائسگی پاسخ داده‌ایم.
یائسگی چیست؟
یائسگی وضعیتی طبیعی، در زندگی زنان است که همه آن را تجربه میکنند. یائسگی به این معناست که برای 12 ماه متوالی هیچ خونریزی، از جمله لکه بینی دیده نشود و قاعدگی برای همیشه متوقف گردد که با پایان دوران باروری و تولید مثل همراه است. سن یائسگی زنان متفاوت است، اما به طور معمول در اواخر دهه 40 یا اوایل دهه 50 زندگی (بین 45 تا 55 سالگی) رخ می‌دهد. درواقع یائسگی قسمتی از زندگی طبیعی زنان محسوب می شود. بعد از یائسگی، تخمدان ها سطوح بسیار پایینی از هورمون های استروژن و پروژسترون را تولید می کنند. این سطوح پایین از این هورمون ها می توانند خطر ابتلا به برخی از مشکلات سلامتی را افزایش دهند.
یائسگی زودرس چیست؟
یائسگی که بین 40 تا 45 سالگی رخ می دهد، یائسگی زودرس نامیده می شود.
نارسایی زودرس تخمدان در زنان، یکی از مشکلاتی است که می تواند عملکرد تخمدان ها را زودتر از 40 سالگی متوقف سازد. در نارسایی زودرس تخمدان، اختلال در تولید هورمون استروژن و یا آزاد سازی تخمک وجود دارد، چنین شرایطی ممکن است سبب ناباروری شود. ناباروری ناشی از نارسایی زودرس تخمدان مشکلی است که نیاز به بررسی بیشتر دارد. گاهی نارسایی زودرس تخمدان با یائسگی زودرس مشابه است، در صورتیکه این دو کاملا با هم متفاوت هستند. زنانی که نارسایی زودرس تخمدان دارند امکان قاعدگی نامنظم و حتی احتمال بارداری برای آنها وجود دارد. در حالیکه زنانی که یائسگی زودرس دارند قاعدگی آنها متوقف و امکان بارداری وجود ندارد.
نارسایی زودرس تخمدان تقریباً 1:100 از زنان کمتر از 40 سال، 1:1000 زن در سن 30 سالگی و1:10000 زن در سن 20 سالگی، را تحت تأثیر قرار می دهد.
شیوع نارسایی زودرس تخمدان چقدر است؟
میزان ابتلا به این اختلال در جهان بین 1 درصد در کشورهای توسعه یافته تا 5 درصد در کشورهای درحال توسعه گزارش شده است. اخیرا در یک مطالعه ی بومی در مطالعه قند و لیپید تهران میزان نارسایی زودرس تخمدان در زنان ایرانی 5/3 درصد گزارش شده است .
عوامل بروز نارسایی زودرس تخمدان چیست؟
نارسایی زودرس تخمدان در اغلب موارد به صورت خود به خودی اتفاق می افتد. به طور کلی عوامل ژنتیکی از جمله عوامل مهم دخیل، در بروز این اختلال هستند. علاوه براین اختلالات اتوایمیون، شیمی درمانی، رادیوتراپی، آلاینده ها و مواد سمی محیطی، عوامل مربوط به سلامت باروری (سن شروع اولین قاعدگی ، تعداد بارداری و...)، عوامل سبک زندگی (سیگار، فعالیت بدنی، شاخص توده بدنی و...)، اختلالات متابولیکی، جراحی (خارج کردن تخمدان) نیز میتوانند در بروز این اختلال نقش ایفا کنند.
علائم و نشانه ها
- قطع خونریزی قاعدگی
- گرگرفتگی و تعریق شبانه
- کاهش میل جنسی
- اختلال در باروری
- مشکل در تمرکز و حافظه
- تحریک پذیری
- اضطراب، افسردگی، نوسانات خلقی
- اختلال خواب
- خشکی چشم
- خشکی واژن
- درد حین مقاربت (نزدیکی) به علت خشکی واژن
یائسگی زودرس یا نارسایی زودرس تخمدان یا کاهش عملکرد تخمدان؟ کدام صحیح است؟ چه تفاوتی دارند؟
برخی از زنان خیلی زودتر از حد معمول کاهش ذخیره تخمدانی را تجربه میکنند و دچار ناباروری زودرس می‌شوند. ویژگی‌های بالینی کلیدی ذخیره تخمدانی: وجود دوره‌های قاعدگی منظم و نتایج تست ذخیره تخمدانی غیرطبیعی اما نه پس از یائسگی است. نارسایی زودرس تخمدان با سه ویژگی تشخیص داده می شود: سطح هورمون محرک فولیکولی (FSH) پس از یائسگی (>40IU/L) چهار ماه یا بیشتر آمنوره ثانویه (قطع قاعدگی)، و سن کمتر از 40 سال.
در حدود سال‌های 2007 تا 2008، اصطلاح نارسایی زودرس تخمدان برای نشان دادن این اختلال مربوط به پیری زودرس تخمدان‌ها پیشنهاد شد. اصطلاح نارسایی زودرس تخمدان وضعیت پیری زودرس تخمدان را بهتر نشان می‌دهد، با توجه به اینکه زنان مبتلا به این وضعیت گاهی اوقات به طور خود به خود رشد فولیکولی و/یا قاعدگی برگشته دارند و/یا پس از تشخیص باردار می‌شوند . در سال 2008، محققان پیشنهاد کردند که نارسایی زودرس تخمدان مجموعه ای از شرایط تخمدان را نشان می دهد که شامل یک حالت بالینی "مخفی" (کاهش باروری اما سطوح طبیعی FSH و قاعدگی منظم)، حالت "بیوشیمیایی" (کاهش باروری، افزایش FSH و دوره های منظم) و یک حالت "آشکار" (احتمالاً با قاعدگی نامنظم) است.
تشخیص نارسایی زودرس تخمدان
- سنجش سطوح هورمون ها در خون شامل (FSH، استروژن، آنتی مولرین هورمون، و پرولاکتین)
- ازمایش خون جهت بررسی های ژنتیکی
- سونوگرافی لگن
- تست آنتی بادی برای اختلالات ایمنی
اگر سن فرد کم تر از 40 سال باشد و کاهش یا توقف کامل در سیکل های قاعدگی رخ داده باشد و سطوح هورمون FSH در 2 بار تست آزمایشگاهی انجام شده به فاصله حداقل 1 ماه، بالا باشد و سطوح هورمون استروژن پایین باشد و سیکل های قاعدگی برای 3 ماه متوالی بی نظم یا متوقف شده باشند و نتایج سونوگرافی واژینال نشان دهنده تخمدان های کوچک با تعداد فولیکول کم باشد برای این فرد یائسگی زودرس تشخیص داده می شود.
عوارض یائسگی
امروزه با افزایش تعداد زنان و افزایش طول عمر آنان تعداد زنان یائسه افزایش یافته است. لذا پرداختن به مشکلات و عوارض آن در دوران زندگی از اهمیت خاصی برخوردار است. اهمیت قاعدگی در زنان و نظم آن امروزه بسیار مورد توجه است و می تواند با بیماری های گوناگون در ارتباط باشد. بطوری که قاعدگی منظم در کنار اعمال حیاتی بدن مانند سلامت سیستم قلبی-عروقی و ریوی قرار می گیرد. لذا هنگامی که قاعدگی خاتمه می یابد می توان انتظار داشت که بروز بیماری های مختلف در زنان افزایش یابد.
در این بین زنان با یائسگی زودرس چون اتمام دوره تولید مثلی را زودتر از موعد تجربه می کنند، باید مورد توجه بیشتری قرار گیرند زیرا زودتر در معرض آسیب های ناشی از قطع هورمون جنسی قرار می گیرند که در بروز تعداد بسیاری از بیماری های مهم در زنان دخیل است.
عوارض یائسگی زودرس به دو گروه عمده جسمی و روانی تقسیم می شوند:
در ابتدا با بیان عوارض جسمانی، به طور مختصر به شرح آنها می پردازیم. از جمله مهمترین عوارض جسمی می توان به کاهش تراکم معدنی استخوان و در نتیجه عوارض ناشی از آن مانند شکستگی های گوناگون در نقاط مختلف بدن، اختلالات عملکرد مغزی (مانند آلزایمر) ، بیماری های قلبی-عروقی، نیز اختلالات ناشی از عوارض ایجاد شده در دستگاه ادراری تناسلی که خود مشکلات عدیده ای در زمینه های گوناگون چون، مشکلات ادراری و حتی عفونتهای مکرر در این ناحیه و نیز مشکلات جنسی چون، اختلالات جنسی در افراد یائسه زودرس ایجاد می کند، بطوری که بر تمامی حیطه های مرتبط با فعالیت های جنسی دخیل است و یائسگی زودرس موجب کاهش مشهود آنها در مقایسه با افراد سالم هم سن و با قاعدگی منظم می شود. بطور مثال درد هنگام نزدیکی می تواند متعاقب خشکی واژن ایجاد شود و خود یکی از مهم ترین عوامل کاهش عملکرد جنسی زنان با نارسایی زودرس تخمدان است. یکی از عوارضی که باید در خصوص این زنان مورد توجه خاص قرار گیرد، از دست دادن توانایی بارداری است که به ویژه در شرایط کنونی که سن ازدواج بالا رفته است، عدم قدرت باروری در سنین پایین تر از سن یائسگی طبیعی می تواند در ازدیاد مشکل این گروه از زنان اثر گذار باشد.
مشکلات روانی متعاقب یائسگی بخصوص یائسگی زودرس، نیز از اهمیت بالایی برخوردار است و زندگی افراد مبتلا متأثر از مشکلات ایجاد شده را، می تواند، دچار آسیب های جدی گرداند که نیازمند حمایت هستند.
خانمی که در سنین پایین یائسه می شود با بحران هویت مواجه می گردد واین فرآیند خود مشکلات عدیده‌ای در فرد مبتلا چون کاهش اعتماد به نفس ایجاد می کند که این مسأله نمود ظاهری در تمامی زندگی آنان خواهد داشت. از جمله در زندگی زناشویی که می تواند این زندگی را دچار مشکلات و مصائب جدی نماید. در همین راستا می توان از عوارضی چون درجاتی از افسردگی، اضطراب و در نهایت گوشه گیری و انزوا اشاره نمود.
با توضیحات فوق، مشخص می گردد که عوارض ناشی از یائسگی زودرس بسیار وسیع و در کیفیت زندگی زنان یائسه، چه یائسه طبیعی و چه یائسه زودرس بسیار اثر گذار است و معمولا باعث کاهش کیفیت زندگی آنان می شود.
سبک زندگی و یائسگی
بدنبال بروز یائسگی بدلیل کاهش چشمگیر و قطع هورمون های جنسی زنان، مجموعه ای از عوارض و علائم در زنان حول و حوش یائسگی ایجاد می شود که می تواند کیفیت زندگی زنان را تحت تأثیر قرار داده و منجر به کاهش کیفیت زندگی آنان شود.. از سوی دیگر, علائم یائسگی می تواند خطر انواع بیماری ها را افزایش دهد و لذا باعث کاهش کیفیت زندگی آنان شود. کاهش کیفیت زندگی، خود می تواند، مشکلات عدیده ای برای افراد ایجاد نماید و در پزشکی امروز همواره سعی بر این است که کیفیت زندگی افراد افزایش یابد که یکی از این روش ها یا بهتر است بگوییم یکی از مؤثرترین روش ها تغییر سبک زندگی در جهت اصلاح آن به سمت ارتقا کیفیت زندگی است. یکی از راه های تغییر سبک زندگی توجه به معنویات است. بطوری که تحقیقات نشان دادند که افزایش سطح معنویات در زندگی افراد، رابطه مستقیم با افزایش کیفیت زندگی آنان دارد و یکی از اثر گذار ترین روش های تغییر سبک زندگی در جهت ارتقا سلامتی افراد است.
موارد دیگری نیز در اصلاح سبک زندگی زنان یائسه تأثیر دارد که به اجمال به آن ها اشاره می گردد.
- نوشیدن میزان کافی مایعات، یکی از موارد مهم است زیرا میزان رطوبت بدن در این دوره کاهش می یابد و این خشکی می تواند عوارض گوناگون در ارگان های مختلف ایجاد نماید.
- توصیه میشود افراد رژیم غذایی سالم و متعادل از نظر ترکیب کربوهیدرات، پروتیین و چربی ها مصرف کنند.
- انجام ارزیابی های یالانه مربوط به قندخون و فشارخون توصیه می شود.
- توصیه می شود افراد میزان خواب کافی روزانه داشته باشند.
- کاهش وزن در افراد چاق نیز یکی از مؤثرترین تغییرات در سبک زندگی است چون چاقی خود منشا بسیاری از بیماری هاست و علاوه بر آن بدنبال یائسگی، چربی بخصوص در ناحیه شکمی افزایش یافته که این خود منجر به بیماری های گوناگون نظیر بیماری های قلبی-عروقی می گردد.
- ورزش منظم مانند پیاده روی، بدیهی است که با انجام حرکات فیزیکی مناسب از عوارض جسمی که در بالا توضیح داده شد پیشگیری می شود، علاوه بر آن باعث کاهش عوارض روانی چون اضطراب و افسردگی می گردد.
- دریافت مکمل های مورد نیاز بدن تحت نظر پزشک، مصرف مواد غذایی سالم چون میوه، سبزیجات، پروتئین کافی و نیز پرهیز از غذاهای محرک که حاوی چربی، نمک و قند فراوان و فرآوری شده هستند که خود مؤلفه های تغذیه سالم هستند و تغذیه سالم خود از ارکان اصلی سبک زندگی سالم است.
با توجه به مطالب فوق از آنجا که در یائسگی زودرس علائمی ذکر گردید که زودتر یا به عبارتی در سنین پایین تر از یائسگی طبیعی اتفاق می افتد، لذا انتظار می رود که اثرات بیشتری در کاهش کیفیت زندگی زنان مبتلا داشته باشد. بنابراین تغییر سبک زندگی و حرکت به سمت ارتقا کیفیت زندگی، باید مورد توجه خاص قرار گیرد و با توجه به این مهم که زنان یائسه زودرس از لحاظ روانی هم علاوه بر بعد جسمی دچار آسیب های فراوان می گردند، لذا انجام مشاوره های لازم در این حیطه توسط افرادی که به مشکلات این زنان و عوارض روحی متعاقب آن آگاهی کامل دارند، بسیار حائز اهمیت است.
علائم یائسگی زودرس چگونه مدیریت می شود؟
درمان اصلی برای یائسگی زودرس، درمان جایگزین هورمون یا قرص ضد بارداری ترکیبی است. این درمان ها می توانند علائم یائسگی را کاهش و در برابر کاهش تراکم معدنی استخوان و سایر شرایط از آنها محافظت کنند. این درمان ها باید حداقل تا سن یائسگی طبیعی (حدود ۵۱ سال به طور متوسط) ادامه داده شوند تا سطح مناسب هورمون را فراهم کنند.
روش های دیگر برای مدیریت علائم زودرس یائسگی عبارتند از:
- استفاده کردن از یک رژیم غذایی سالم و متعادل، که غنی از کلسیم و ویتامین D باشد تا به سلامت استخوان ها کمک کند.
- انجام تمرینات منظم، تقویت عضلات برای جلوگیری از کاهش تراکم معدنی استخوان و بهبود تناسب اندام ، همچنین افزایش عملکرد قلبی-عروقی توصیه می شود.
- اجتناب از مصرف سیگار، نوشیدن بیش از حد الکل، و افزایش وزن، چرا که این عوامل ممکن است علائم و خطرات یائسگی زودرس را تشدید کنند.
- استفاده از مرطوب کننده ها یا لوبریکانت های واژینال برای رفع خشکی و ناراحتی در حین رابطه جنسی توصیه می شود.
- کمک گرفتن از یک مشاور یا روانشناس، به دلیل یائسگی زودرس امکان ابتلا به افسردگی، اضطراب و استرس وجود دارد.
- پیوستن به یک گروه پشتیبانی یا انجمن آنلاین، که زنان می توانند تجارب و احساسات خود را با دیگر زنانی که یائسگی زودرس را تجربه کرده اند به اشتراک بگذارند.
اختلالات تیروئیدی در دوران پس از یائسگی چیست؟
اختلالات تیروئید پس از یائسگی شرایطی است که در آن غده تیروئید، هورمون هایی تولید می کند که متابولیسم بدن را تنظیم می کند، به درستی کار نمی کند. این می تواند منجر به بالا یا پایین بودن سطح هورمون های تیروئید در خون شود. نارسایی تیروئید ممکن است دلایل مختلفی داشته باشد، مانند بیماری خود ایمنی، کمبود ید، التهاب، یا دارو.
برای مثال، تیروئیدیت هاشیموتو یک اختلال خود ایمنی است که باعث می شود سیستم ایمنی به غده تیروئید حمله کرده و عملکرد آن را کاهش دهد. ید یک ماده غذایی ضروری برای تولید هورمون های تیروئید است و کمبود آن می تواند منجر به کم کاری تیروئید شود. التهاب غده تیروئید، که همچنین به عنوان تیروئیدیت شناخته می شود، می تواند باعث تغییرات موقت یا دائم در سطح هورمون های تیروئید شود. برخی از داروها، مانند لیتیوم، آمیودارون، یا اینترفرون، ممکن است با عملکرد تیروئید تداخل داشته باشند و منجر به کم کاری یا پرکاری تیروئید شوند.
اختلال تیروئید می تواند بر سلامت و رفاه زنان پس از یائسگی تأثیر بگذارد، چرا که می تواند علائمی ایجاد کند که با علائم یائسگی همپوشانی داشته باشد یا آن ها را تشدید کند، مانند گرگرفتگی، تغییرات وزن، نوسانات خلق و خو، خستگی، و کاهش تراکم معدنی استخوان. این علائم ممکن است با علائم یائسگی اشتباه گرفته شده و تشخیص اختلال تیروئید را دشوار کند. اختلال تیروئید همچنین مى‌تواند خطر بیمارى قلبی-عروقی و افسردگى را در زنان پس از یائسگى افزایش دهد . این به این دلیل است که سطح پائین یا بالای هورمون های تیروئید مى‌تواند بر ضربان قلب، فشار خون، سطح کلسترول، و خلق و خو تأثیر بگذارد. بنابراین، تشخیص و درمان اختلال تیروئید در زنان پس از یائسگی برای بهبود کیفیت زندگی آنها مهم است. گزینه های درمان ممکن است شامل دارو، جراحی، یا درمان با ید و رادیواکتیو بسته به نوع شدت اختلال تیروئید باشد.
گردآورندگان:
پروفسور فهیمه رمضانی تهرانی
دکتر مرضیه ساعی قره ناز
مه بانو فرهادی آذر
مهسا نوروززاده
دکتر مینا امیری
دکتر مریم فرهمند
منابع:
https://www.womenshealth.gov/menopause/menopause-basics#1
https://doi.org/10.1186/s12905-021-01228-1
https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/17963-primary-ovarian-insufficiency
https://www.webmd.com/menopause/premature-ovarian-failure
https://www.avogel.co.uk/health/menopause/10-reasons-to-drink-more-water-during-the-menopause/
https://www.themenopausecharity.org/2021/06/12/healthy-eating-during-menopause/
https://www.nice.org.uk/guidance/ng23
https://www.healthline.com/health/menopause/thyroid-and-menopause#estrogen
Rostami Dovom, M., Bidhendi-Yarandi, R., Mohammad, K. et al. Prevalence of premature ovarian insufficiency and its determinants in Iranian populations: Tehran lipid and glucose study. BMC Women's Health 21, 79 (2021).
Chon SJ, Umair Z, Yoon M-S. Premature ovarian insufficiency: past, present, and future. Frontiers in cell and developmental biology. 2021;9:672890.
Giri R, Vincent AJ, editors. Prevalence and risk factors of premature ovarian insufficiency/early menopause. Seminars in Reproductive Medicine; 2020: Thieme Medical Publishers, Inc. 333 Seventh Avenue, 18th Floor, New York, NY ….
Podfigurna-Stopa A, Czyzyk A, Grymowicz M, Smolarczyk R, Katulski K, Czajkowski K, et al. Premature ovarian insufficiency: the context of long-term effects. Journal of endocrinological investigation. 2016;39:983-90.
Mishra GD, Chung H-F, Cano A, Chedraui P, Goulis DG, Lopes P, et al. EMAS position statement: predictors of premature and early natural menopause. Maturitas. 2019;123:82-8.
Pastore LM, Christianson MS, Stelling J, Kearns WG, Segars JH. Reproductive ovarian testing and the alphabet soup of diagnoses: DOR, POI, POF, POR, and FOR. Journal of assisted reproduction and genetics. 2018;35:17-23.
Zachariasen RD. Oral manifestations of bulimia nervosa. Women & health. 1995;22(4):67-76
Farahmand M, Ramezani Tehrani F, Rahmati M, Azizi F. Relationship between Age at Menarche and Menstrual Irregularities in Reproductive Age. Journal of Mazandaran University of Medical Sciences. 2021;31(200):90-8
Farahmand M, Rahmati M, Azizi F, Behboudi Gandevani S, Ramezani Tehrani F. The impact of endogenous estrogen exposure duration on fracture incidence: a longitudinal cohort study. The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism. 2022;107(8):e3321-e9
Farahmand M, Ramezani Tehrani F, Khalili D, Cheraghi L, Azizi F. Endogenous estrogen exposure and chronic kidney disease; a 15-year prospective cohort study. BMC Endocrine Disorders. 2021;21:1-8
Farahmand M, Tehrani FR, Khalili D, Cheraghi L, Khomami MB, Azizi F. Association between duration of endogenous estrogen exposure and cardiovascular outcomes: a population–based cohort study. Life sciences. 2019;221:335-40
Vujović S, Ivović M, Tančić Gajić M, Marina L, Jovičić SP, Pavlović N, et al. Alzheimer’s Disease and Premature Ovarian Insufficiency. Endocrines. 2023;4(2):250-6
de Almeida DMB, Benetti-Pinto CL, Makuch MY. Sexual function of women with premature ovarian failure. Menopause. 2011;18(3):262-6
Nappi R, Cucinella L, Martini E, Rossi M, Tiranini L, Martella S, et al. Sexuality in premature ovarian insufficiency. Climacteric. 2019;22(3):289-95
Bidhendi-Yarandi R, Mohammad K, Farahmand M, Azizi F. Prevalence of premature ovarian insufficiency and its determinants in Iranian populations: Tehran lipid and glucose study. BMC Women's Health. 2021;21(1):79-
Słopień R. Mood disorders in women with premature ovarian insufficiency. Menopause Review/Przegląd Menopauzalny. 2018;17(3):124-6
Baral S, Kaphle HP. Health-related quality of life among menopausal women: A cross-sectional study from Pokhara, Nepal. Plos one. 2023;18(1):e0280632
Jin F, Tao M, Teng Y, Shao H, Li C, Mills E. Knowledge and attitude towards menopause and hormone replacement therapy in Chinese women. Gynecologic and obstetric investigation. 2015;79(1):40-5
Ashrafi M, Kazemi AS, Malekzadeh F, AMIR CE, Kashfi F, Eshrati B, et al. Symptoms of natural menopause among Iranian women living in Tehran, Iran. 2010
GC G. Vasomotor menopausal symptoms are associated with increased risk of coronary heart disease. Menopause. 2011;18:146-51
Farahmand M, Amiri P, Ramezani Tehrani F, Cheraghi L, Azizi F. Health-related quality of life in women with various levels of spiritual health. Women & Health. 2023:1-10
Farahmand M, Bahri Khomamid M, Rahmati M, Azizi F, Ramezani Tehrani F. Aging and changes in adiposity indices: the impact of menopause. Journal of Endocrinological Investigation. 2022;45:69-77
Sternfeld B, Dugan S. Physical activity and health during the menopausal transition. Obstetrics and Gynecology Clinics. 2011;38(3):537-66
Geller SE, Studee L. Botanical and dietary supplements for menopausal symptoms: what works, what does not. Journal of women's health. 2005;14(7):634-49
Peila R, Xue X, Qi Q, Dannenberg AJ, Allison MA, Johnson KC, et al. Healthy lifestyle index and risk of cardiovascular disease among postmenopausal women with normal body mass index. Journal of the American Heart Association. 2023:e029111
Farahmand M, Tehrani FR, Amiri P, Azizi F. Barriers to healthy nutrition: perceptions and experiences of Iranian women. BMC public health. 2012;12:1-7