پژوهشکده علوم غدد درون ریز و متابولیسم

سیاستگذاران حوزه سلامت همواره موضوع تشخیص زودهنگام بیماریها برای کاستن رنج بیماران، فشار روانی اطرافیان و کاهش هزینه های درمان کشور را مورد توجه قرار داده اند. از طرف دیگر ناظران حوزه سلامت نیز گاها به عدم کارایی داروهای پیشرفته و وارداتی درخصوص برخی از بیماران اشاره داشته اند. چه بسا منشا این موضوع تفاوت و تغییرات ژنتیکی افراد مذکور باشد. بنابراین در نظر گرفتن تغییرات ژنتیکی خاص جمعیت ما می تواند مواردی نظیر تشخیص به هنگام، پیشگیری، سیاست واردات، طراحی و تولید داروهای آتی را تحت تاثیر قرار دهد که این مهم با پروژه ژنوم مرجع ایرانیان تا حدودی حاصل می شود.

در مراسم رونمایی از ژنوم مرجع ایرانیان که صبح روز شنبه ۲۳ دیماه در پژوهشکده علوم غدد درون ریز و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی برگزار شد، دکتر ستاری معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری، دکتر آقاجانی رییس دانشگاه، دکتر مرندی رییس فرهنگستان علوم پزشکی کشور، دکتر ولایتی رییس هیات موسس و هیات امنای دانشگاه آزاد اسلامی، دکتر ناصری پور رییس دانشگاه علوم پزشکی ایران، اعضای هیات رئیسه دانشگاه، دکتر عزیزی رییس پژوهشکده غدد، اساتید، اعضای هیات علمی، محققان و دانشمندان نیز حضور داشتند.

دکتر ستاری معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری در این مراسم با اشاره به این موضوع که برنامه های نسبتا مفصلی در این زمینه از سوی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در نظر گرفته شده است اظهار داشت: درصورت ورود به این حوزه در آینده جزو کشورهای پیشرو در این زمینه خواهیم بود و  اگر بموقع در بحث پزشکی مبتنی بر فرد وارد شویم جزو کشورهای خوب قرار می گیریم.

وی با اشاره به وجود نیروی انسانی فوق العاده در داخل کشور و همچنین محققان ایرانی خوب مقیم خارج از کشور، گفت: متخصصان ایرانی فعال در حوزه ساخت دستگاههای NGSو در زمینه پژوهش در دانشگاههای بزرگ دنیا حضور دارند که با آنان تعاملات خوبی داشته و آمادگی تبادل استاد و دانشجو برای همکاریهای متقابل نیر وجود دارد.

دکتر ستاری فعالیت بنیاد ملی نخبگان را زمینه مناسبی برای بازگشت بسیاری از متخصصان ایرانی خارج از کشور به موطن خود برشمرد و فعالیت در این خصوص را از اولویتهای قطعی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری عنوان کرد. همچنین تقویت نیروی انسانی و استفاده از ظرفیت عظیم نیروی انسانی را مورد تاکید قرار داد.

وی با اشاره به همکاری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری با سه دانشگاه اصلی علوم پزشکی کشور و موسسات دیگر در پروژه های بزرگ ملی اظهار امیدواری کرد در آینده شاهد اتفاقات خوبی در حوزه پزشکی باشیم .

دکتر ستاری در ادامه خاطرنشان کرد: اگر بخواهیم جهش خوبی در این زمینه داشته باشیم باید بر پزشکی مبتنی بر فرد بعنوان یکی از پروژه های مهم که می تواند پایه بسیاری از تکنولوژی ها در این حوزه باشد، تاکید کنیم زیرا درآمدهای فوق العاده برای شرکت های دانش بنیان در برخواهد داشت و جهت گیریهای جدیدی را نیز  در حوزه پژوهش در کشور ایجاد خواهد کرد.

معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری در خاتمه سخنان خود ضمن تقدیر از پژوهشکده هایی نظیر پژوهشکده غدد که با محدودیتها و کمبودهای اعتباری توانستند پروژه هایی در این سطح را برای کشور اجرا کرده و در این راستا گام بردارند، حمایت خود را اعلام کرد.

در ادامه مراسم دکتر آقاجانی رئیس دانشگاه از پروژه ژنوم مرجع ایرانیان بعنوان یکی از افتخارات بزرگ علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی یاد کرد وگفت: دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با دارا بودن ۱۴هزار دانشجو در ۱۳ دانشکده، ۱۴۰۰ عضو هیات علمی، ۷۰ مرکز تحقیقاتی و ۵ پژوهشکده با تربیت نیروی انسانی کارآمد درحوزه پزشکی، تحقیقات و تولید فناوری و سلامت ایرانیان نقش بزرگی دارد.

رئیس دانشگاه با اشاره به برخی از توفیقات دانشگاه در حوزه پژوهشی افزود: این دانشگاه یکی از بزرگترین و معتبرترین دانشگاه های علوم پزشکی کشور است که رتبه دوم تحقیقات و فناوری را در بین دانشگاه های کشور و در حوزه دانشجویی نیز رتبه اول تحقیقات دانشجویی را در چهار سال پیاپی در بین دانشگاه های علوم پزشکی کشور کسب کرده که شایسته تقدیر است.

وی در ادامه گفت: برای پیشرفت هرچه بیشتر تحقیقات در دوره جدید راهبردهایی در دانشگاه  تعیین شده است. ابتدا اهداف تحقیقات را در حوزه پزشکی تبیین کردیم که ارتقای سلامت مردم، افزایش رفاه اجتماعی و خلق ثروت بعنوان اهداف اصلی پژوهش در حوزه پزشکی مدنظر قرار گرفت و برنامه ریزی های ما در حوزه پژوهش باید این اهداف را بطور خاص تعقیب کند.

دکتر آقاجانی افزود: افزایش همکاری های بین المللی، عمق بخشیدن به پژوهش های پزشکی، تحقیق در سیستم های سلامت برای حل معضلات کشور در حوزه سلامت و توجه خاص به اقتصاد سلامت در پژوهش های پزشکی بسیار حائز اهمیت است.

رئیس دانشگاه با اشاره به افزایش شیوع بیماری های غیرواگیر گفت: درحال حاضر جامعه ما درحال پیرتر شدن است و افزایش شیوع بیماری های غیرواگیر، هزینه های بسیاری را برجامعه ما تحمیل می کند. همچنین باتوجه به محدودیت های جدی منابع مالی کشور، این تکلیف را بر دوش دانشگاهیان علوم پزشکی قرار می دهد که بطور جدی در زمینه اقتصاد سلامت به تحقیق و پژوهش بپردازند تا بهترین راهکارها را برای درمان بیماری های غیرواگیر با صرف هزینه های قابل تحمل برای کشور فراهم آورند.

دکتر آقاجانی تاکید کرد: در واقع یکی از اهداف پروژه تهیه نقشه ژنوم انسانی، مقوله اقتصاد سلامت را مورد توجه قرار می دهد.

توجه به شرکت های دانش بنیان برای توسعه فناوری درحوزه سلامت، ایجاد مراکز تحقیقات توسعه بالینی در بیمارستان ها (برای تسهیل روند تولیدات پژوهشی توسط پزشکان متخصص بالینی)، ارتباط با رسانه ها برای ایجاد خودباوری ملی درزمینه تحقیقات و افزایش آگاهی و دانش سلامت مردم از دیگر نکات مهم مورد تاکید ریاست دانشگاه در این مراسم بود.

دکتر آقاجانی با اشاره به ارزشهای این مطالعه و پروژه بزرگ علمی انجام شده اظهار داشت: تهیه این نقشه ژنوم و یا نقشه ژنتیکی به غربالگری بیماری ها در کشور و تشخیص به هنگام بیماری ها کمک خواهد کرد. همچنین برای تولید و واردات دارو یک ابزار سیاستی خوب را فراهم می کند.

وی با اشاره به تاثیر متفاوت داروها با توجه به ساختار ژنتیکی افراد افزود: تاثیر دارو بر روی افراد براساس ساختار ژنتیکی آنان متفاوت است بطور مثال در مورد داروی وارفارین به این نتیجه رسیده ایم که دوز مصرفی این دارو در ایران با سایر نژادها بسیار متفاوت است و اگر دارو را با دوزی که در کتابها توصیه شده شروع کنیم خیلی زود به دوز توکسیک می رسیم.

رییس دانشگاه در ادامه تاکید کرد: با این تفاسیر باید به سمت پزشکی مبتنی بر فرد حرکت کنیم تا نتایج فوق العاده آن را برای اقتصاد سلامت و ارتقای سلامت مردم کشورمان مشاهده کنیم.

دکتر آقاجانی با بیان این نکته که اگر فرصت تاسیس دانشگاههای علوم پزشکی در اختیار محققان نبود شاید این تحقیق نیز میسر نمی شد، اظهار داشت: دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی بزرگترین جمعیت تحت پوشش را در میان دانشگاه های علوم پزشکی کشور دارد و با توجه به این که وظیفه تامین سلامت ۵ میلیون و چهارصد هزار نفر از ساکنان تهران را عهده  دار است، فرصت بسیار بزرگی برای محققان این دانشگاه ایجاد شده تا از ۲۰ سال قبل مطالعه قند و لیپید را در تهران آغاز کنند.

وی دانشگاه های بزرگی مثل دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی را مرجع بسیار مناسبی برای تحقیقات بسیار بزرگ ملی در زمینه سلامت عنوان کرد.

گفتنی است در ابتدای این مراسم دکتر عزیزی رئیس پژوهشکده غدد نیز ضمن تبیین روند این پروژه اظهار داشت: بشر در طی ادوار مختلف همواره به دنبال کشف روابط علت و معلولی بین عوامل احتمالی خطرساز و بروز بیماریها بوده تا احتمال بروز این بیماریها را در جوامع کاهش دهد. در واقع عوامل محیطی و ژنتیک و در هم کنش و چگونگی تقابل این عوامل در ایجاد بیماری موثر است. بنابراین پیدا کردن ارتباط بین محیط و ژنتیک می تواند در ارتقای سلامت انسانها کمک کند.

به گفته این دانشمند فرهیخته بمنظور تشخیص این موضوع که توالی ژنتیکی در همه انسانها یکسان است یا متفاوت؛ پروژه های تحقیقاتی بسیار وسیع بین المللی انجام شده است که براساس آنها مشخص شده بیش از ۸۸ میلیون تغییر ژنتیکی در ژنوم انسان وجود دارد که ۸۶درصد این تغییرات در جوامع خاص است و فقط ۱۶ میلیون آنها بصورت مشترک و رایج در تمام جوامع وجود دارد.

وی انجام بررسی های ژنتیکی بعنوان بررسی های پایه و رفرانس برای تشخیص تغییرات ژنتیکی در جوامع مختلف را الزامی برشمرد و افزود: به همین دلیل مطالعات طولانی مدتی( کوهورتی) که دارای فنوتیپهای بسیار ارزنده ای باشند و بتوانند اثرات بین ژنتیک و محیط  و عوامل بیماریزا را تعبیر و تحلیل کنند بسیار مهم هستند.

دکتر عزیزی در ادامه با اشاره به نتایج ۲۰ ساله مطالعه قند و لیپید تهران افزود: تهیه ژنونم مرجع ایرانی برای ۸ قومیت ایرانی با کمک مطالعه ژنتیک کاردیومتابولیک تهران و مرکز تحقیقات ژنتیک انسانی کوثر بر روی بیش از ۱۴۰۰۰ نفر انجام شد. این مطالعه با همکاری پیشروترین مرکز تحقیقات ژنتیک اروپا (دکود) در سال ۲۰۱۴ شروع و در سال ۲۰۱۷ با انتقال تکنولوژی به ایران و در اختیار داشتن تمامی داده ها در پژوهشکده علوم غدد درون ریز و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی به انتها و بهره برداری رسید.

وی خاطرنشان کرد: مطالعه مذکور در برگیرنده ۳۰۹۸ خانواده، شامل بیش از ۱۴۰۰۰ نفر است که هر فرد برای بیش از ۶۰ میلیون مارکر ژنتیکی طی بررسی های chip-typingو جایگذاری بر پایه های داده های whole Genome Sequencing  از ۱۱۹۱ نفر است.

دکتر عزیزی بسترسازی برای مطالعات عمیق تر ژنتیک پزشکی، انتقال تکنولوژی به ویژه آنالیز داده های حجیم ژنوم انسانی، توانمندسازی متخصصان داخلی، سرعت بخشیدن به تحقیقات این حوزه از سلامت، کاربرد در تشخیص زودهنگام، اقدامات پیشگیرانه، استفاده در طراحی دارو، پیش آگهی پاسخ به درمان، بطور اخص ایجاد و گسترش پزشکی شخصی ( personalized Medicine) در ایران را از مهمترین دستاوردهای کلی این مطالعه برشمرد.

رئیس پژوهشکده علوم غدد با اشاره به نقش مهم این پروژه در تشخیص و درمان بیماریها اظهار کرد: تفاوتهای ساختاری و بنیادی، لزوم هرچه بیشتر استفاده از نقشه ژنومی مطابق با جمعیت ایرانی را در بررسی های گسترده ژنومی، فارماکوژنتیک و پزشکی شخصی نشان می دهد. همچنین وجود داده های ژمیران همراه با داده های متابولیکی و گنجینه های داده های فنوتیپی عظیم مطالعه قند و لیپید تهران، نویدبخش حرکت به سوی پزشکی شخصی در ایران است .  

وی در خاتمه سخنان خود ضمن تقدیر از زحمات و حمایت تمامی همکاران و حامیان این پروژه ملی خاطرنشان کرد: تقریبا در مطالعات ژنتیکی دنیا ۱۲۹۰ فنوتیپ گزارش شده است، درحالی که ما ۲۰۹ فنوتیپ را داریم و با انجام بعضی از تحقیقات حدود ۴۵۰ فنوتیپ دیگر را نیز در اختیار خواهیم داشت و این یک گنجینه وسیع در مقایسه با آنچه در دنیا وجود دارد می باشد که انشاءا... بتواند مورد استفاده همه محققان قرار گیرد.

گفتنی است در خاتمه این مراسم با حضور دکتر ستاری، دکتر مرندی، دکتر ولایتی، دکتر آقاجانی و دکتر عزیزی بصورت نمادین از تندیس این پروژه رونمایی شد.